Tục lệ cưới của người Bình Định thời xưa.

Tục lệ cưới của người Bình Định thời xưa khá cầu kỳ và phức tạp. Khi tổ chức kết hôn phải trải qua 7 lễ theo truyền thống.

Tục lệ cưới của người Bình Định thời xưa nói chung, của người Nhơn Thành, huyện An Nhơn nói riêng, được tổ chức khá cầu kỳ theo từng bước một sau đây:

    – Lễ thăm nhà
    – Lễ sơ vấn (lễ nói hay đám nói)
    – Lễ hỏi
    – Lễ đại nạp
    – Lễ cưới
    – Lễ nghinh hôn (lễ rước dâu)
    – Lễ hồi dâu.

Sính lễ cưới của người Bình Định thời xưa

Ở tất cả các lễ trên trừ lễ hồi dâu thì nhà trai phải mang sang nhà gái một cặp rượu, một cặp trà, trầu cau và một góc tư rượu trắng. Các lễ vật trên sẽ được bên nhà gái bố trị một cách trang trọng trên bàn thờ như là một sự chấp nhận hôn nhân. Còn phần rượu trắng sẽ được sử dụng để rót ra ly mời đôi bên khi tiến hành các nghi lễ. Sau khi hoàn tất nghi lễ, nếu vẫn còn rượu trắng thì phần rượu dư này sẽ được nhà trai chiết sang hũ của nhà gái rồi xách chai không về. Ngoài ra, nhà trai còn phải đưa tiền bỏ xiểng để nhà gái làm tiệc chiêu đãi mọi người nữa.

Trong lễ cưới và lễ đại nạp, ngoài các lễ vật trên thì còn có thêm: Bánh tết, heo quay, thịt bò, gà cồ, trang sức và tiền mặt để cho cô dâu mua sắm các vật dụng đám cưới.

Trong các lễ trên, trừ lễ sơ vấn và lễ thăm nhà thì các lễ khác đều có từ 2 đến 6 bé gái tuổi từ 10 đến 15 bưng quả bánh trái. Tùy thuộc vào tình hình kinh tế của mỗi gia đình mà số lượng bánh quả có thể nhiều hay ít. Khi nhà trai ra về, nhà gái phải bỏ lại một phần nhỏ lễ vật mà nhà trai mang sang. Nghi thức này gọi là lại quả. Ngày nay, mọi người không còn lại quả bằng lễ vật nữa mà lại quả bằng các bao lì xì cho các bé bưng quả, nó như là một lời cám ơn các bé đã tham gia vào lễ cưới của người Bình Định.

Tục mai mối trong hôn nhân của người Bình Định xưa

Ngày xưa, thanh niên nam nữ ở Nhơn Thành, cũng như ở tỉnh Bình Định muốn thành vợ chồng phải có người mai mối. Hiện nay, tục lệ này hầu như không còn nữa. Người làm mai là người liên lạc giữa hai nhà và luôn vun đắp cho cuộn hôn nhân của đôi trai gái được trọn vẹn, hạnh phúc. Người làm mai phải là người có tài ăn nói giỏi giang, có tài thuyết phục và xử lý tình huống tốt. Khi đã chấm được cô gái của nhà nào rồi thì nhà trai sẽ nhờ người làm mai đánh tiếng dạm hỏi. Nếu được thì tiến hành lễ thăm nhà (lễ này còn được gọi là lễ coi mắt). Đây là bước đầu tiên nhưng rất quan trọng vì nó quyết định cho cả cuộc hôn nhân thành công hay thất bại.

Thành phần nhà trai tham dự lễ thăm nhà không cố định. Nó tùy thuộc vào mỗi gia đình nhưng có 2 người quan trọng dứt khoát không thể thiếu đó chính là chú rể và ba của chú rể. Lễ thăm nhà là dịp để cha mẹ của chàng trai và cô gái được tận mắt thấy được cô dâu và chú rể tương lai. Trước đó, họ chỉ biết đến hình dáng và cá tính của chàng trai và cô gái qua lời miêu tả của những người làm mai mà thôi.

Lễ sơ vấn trong đám cưới của người Bình Định xưa

Sau lễ thăm nhà là lễ sơ vấn hay còn gọi là đám nói. Nhà gái sẽ được nhà trai tặng cho cặp rượu và cặp trà. Nếu nhà gái nhận lễ vật này thì tỉ lệ thành công của cuộc hôn nhân này đã lên đến 90% vì rất hiếm trường hợp nhà gái sau khi nhận lễ xong trong đám nói lại tiến hành trả lễ. Người Nhơn Thành và người Bình Định quan niệm rằng đã nhận trà rượu của nhà trai, thì cũng như là đã chấp nhận một đời chồng, nếu trả lễ sẽ làm lỡ duyên cả đời của người con gái.

Lễ hỏi và lệ đại nạp trong tục lệ cưới của người Bình Định xưa

Sau lễ sơ vấn sẽ đến lễ hỏi và lễ đại nạp. Lễ hỏi là lễ mà nhà trai mang sính lễ trầu cau đến chính thức hỏi cưới con dâu. Nhà gái thì ra điều kiện, lễ vật cần phải có để nhà trai chuẩn bị

Sau khi đã hoàn tất mọi sính lễ theo yêu cầu của bên nhà gái thì hai nhà sẽ tổ chức lễ đại nạp. Tại lễ này, ngoài các sính lễ như là trà, rượu, bánh ngọt, trái cây …nhà trai còn phải chuẩn bị thêm tiền nát và nữ trang theo yêu cầu của bên nhà gái nữa. Trong lễ này, chú rể sẽ thực hiện nghi thức trao nhẫn cho cô dâu. Sau đó hai người chính thức trở thành con dâu, con rể trong nhà.

Tục lệ cưới của người Bình Định ngày xưa

Sau lễ đại nạp chỉ còn lễ cưới và lễ nghinh dâu. Lễ cưới người Bình Định xưa tiến hành bằng việc chào đón hai họ. Cô dâu và chú rể bái lạy gia tiên sau khi bố vợ sắm sửa bàn thờ làm lễ cáo gia tiên bằng bài cúng như sau:

Bài cúng lễ gia tiên của người Bình Định xưa

Bình Định tỉnh, An Nhơn huyện, Nhơn Thành xã
Tuế thứ niên, cát ngoạt, cát nhật
Gia chủ … tuổi
Vợ tuổi: …..
Cần dĩ hương đăng trà quả, vật phẩm
Kính dâng: cáo lễ gia tiên
Nam tuổi: …
Nữ tuổi:…
Gia chủ cung thỉnh
Ngài Thổ Thần, ngài Táo Quân
Gia chủ cung thỉnh: Đức ông Tơ Hồng, Đức bà Nguyệt Lão
Gia chủ cung thỉnh: tổ tiên ông bà từ cao đến thấp
Cung thỉnh quý ngài về chứng giám: Lễ kết hôn này
Nhờ ơn quý ngài phù hộ cho lứa đôi: Bách niên giai lão, làm ăn khá, sinh con lanh lợi
Gia chủ kính dâng lễ vật này để tạ ơn quý ngài
Cung thỉnh quý ngài đồng lai phối hưởng
Hoàn lễ, gia chủ kính mời quý ngài qui hồi bổn sơ
Gia chủ kính bái

Bài cúng này cũng được dung trong lễ gia tiên ở nhà trai trước khi đi đón dâu. Người con trai trước khi đi đón dâu phải làm lễ ở bàn thờ nhà mình. Sau đó khi đón dâu tại nhà cô dâu, người con trai lại làm lễ gia tiên một lần nữa tại nhà cô dâu.

Tùy thuộc vào phong tục của mỗi nhà, có những nhà chú trọng lễ nghĩa, họ dắt cô dâu và chú rể đến tận nhà từ đường hai bên để làm lễ. Việc làm lễ gia tiên trước nhà chồng hoặc nhà vợ chính là dịp để cô dâu và chú rể trình diện với tổ tiên. Họ sẽ nhận tổ tiên của đối phương như là tổ tiên của mình. Điều này còn nhắc nhở cô dâu và chú rể đề cao vai trò trách nhiệm với dòng họ tổ tiên của cả 2 nhà.

>>> Xem thêm: Lễ gia tiên truyền thống của người Việt

Nộp cheo và lễ làng

Sau lễ cáo gia tiên là lễ làng hay còn gọi là lễ nộp cheo. Cô dâu và chú rể sẽ cùng nhau ra mắt và bái lạy già làng hoặc chức sắc trong làng. Bên nhà trai sẽ nộp tiền cheo cho làng để rước dâu đi. Sau lễ này thì cuộc hôn nhân đã được mọi người trong làng chứng kiến và chấp thuận.

Cuối cùng là lễ hai họ và cha mẹ hai bên, tiếp đến tiệc cưới mời hai họ và dân làng cùng dự tiệc. Trong ngày cưới, những người tham dự sẽ kiêng kỵ nói những chuyện chia ly, chia tay. Họ cũng rất cẩn thận khi dùng các loại chén, đĩa, ly tách tránh làm vỡ vì sẽ gây ảnh hưởng đến hạnh phúc của đôi vợ chồng trẻ.

Lễ nghinh dâu và hồi dâu trong tục lệ cưới hỏi của người Bình Định xưa

Sau lễ cưới là lễ nghinh dâu. Cô dâu nhà giàu được rước bằng kiệu. Đối với các nhà trung nông thì rước dâu bằng cáng che màn ngũ sắc, còn nhà có kinh tế vừa vừa thì rước dâu bằng võng che lọng ngũ sắc hoặc là đi bộ rước dâu có đội nón chụp bạc hay chụp đồi mồi. Lễ này có họ nhà gái đưa dâu đến tận bên nhà trai.

Tại lễ nghinh dâu, nhà gái thưa gửi con dâu và trao của hồi môn cho con gái cùng những lời dặn dò bịn rịn trước khi ra về.

Sau lễ nghinh dâu 3 ngày, vào buổi sáng ngày thứ tư, cô dâu sẽ được chú rể đưa về thăm nhà. Người Nhơn Thành gọi lễ này là lễ hồi dâu. Lễ hồi dâu tại các địa phương khác thường gọi là lễ lại mặt. Lễ hồi dâu có ý nghĩa là “nữ tử quy ninh phụ mẫu”, nghĩa là lần đầu tiên con gái về thăm cha mẹ sau ngày về nhà chồng làm dâu. Lễ vật của lễ hồi dâu là một quả bánh, loại bánh của lễ hồi dâu thường là bánh ít.

Liên quan đến hôn nhân, ở Nhơn Thành xưa còn có lễ mừng năm cơm mới và lễ Tết mừng tuổi thường niên. Các lễ này thường được duy trì suốt ba năm sau lễ cưới.

Những tục lệ cưới của người Bình Định ngày nay được đơn giản hóa

Như vậy, lễ cưới xưa của người Nhơn Thành khá phức tạp và cầu kỳ. Ngày nay, thực hiện chủ trương văn hóa trong việc cưới hỏi, tang lễ, hội nghị, người Nhơn Thành cũng như các địa phương khác của tỉnh Bình Định đã giảm bớt nhiều bước trong lễ cưới hỏi. Các nghi lễ cưới của người Bình Định ngày nay rút lại chỉ còn 3 lễ chính là Sơ Vấn, Đại Nạp và lễ cưới. Có những gia đình đơn giản hóa các nghi lễ thậm chí còn rút xuống chỉ còn lại 2 lễ chính là lễ Sơ Vấn và Lễ cưới mà thôi. Hình thức tổ chức các nghi lễ này hiện nay cũng hiện đại và đơn giản hơn so với trước kia nhiều.

Còn các tục lệ cưới của người Bình Định xưa như là Nộp Cheo, Lễ làng, thách cưới thì hầu như không còn nữa. Nhưng các tục lệ vẫn được duy trì là các tục lệ bưng quả, lại quả, hồi dâu, lễ tết mừng tuổi. Lễ têt mừng tuổi hiện nay cũng không còn rườm rà như xưa. Cô dâu và chú rể chỉ về thăm cha mẹ hai bên trong ngày tết Nguyên Đán, Tục lệ tạ người làm mai cũng không còn nữa. Trong thời đại tự do yêu đương hiện nay thì giới trẻ cảm thấy không thoải mái trong việc sử dụng những người làm mai mối.

Tục hồi dâu và tục tết cha mẹ là những lệt tục có giá trị trong việc cứng xử ở gia đình và kính trọng cha mẹ như tục ngữ đã nói “Mùng 1 tết cha, mùng 2 tết mẹ, mùng 3 tết thầy.”

>>> Xem thêm: Tục mai mối và tục nộp cheo trong đám cưới của người Việt xưa.

>>> Xem thêm: Trang phục cưới của người Việt xưa qua các thời kỳ lịch sử